ص :2

بهار بندگی

(ویژه مبلغان ماه مبارک رمضان)

حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی

ص :3

سرشناسه: صافى گلپايگانى، لطف الله، 1298 -

عنوان و نام پديدآور: بهار بندگي (ويژه مبلغان ماه مبارك رمضان)، آيت الله العظمي صافي گلپايگانى.

مشخصات نشر: قم: دفتر تنظيم و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي صافى گلپايگانى مدظله العالى، 1392

ويرايش: ويراست 2

مشخصات ظاهرى: 95 ص.

شابك: 24000 ريال 8-69-5105-600-978

وضعيت فهرست نويسى: فيپا

يادداشت: كتابنامه: ص.] 99[-102؛ همچنين به صورت زيرنويس.

موضوع: فقه جعفري - رساله عمليه - پرسش ها و پاسخ ها

موضوع: رمضان

موضوع: روزه

موضوع: اسلام - مسائل متفرقه

شناسه افزوده: دفتر آيت الله العظمى شيخ لطف الله صافى گلپايگانى مدظله العالى

رده بندى كنگره: 9 1392 ب 2 ص/ 183/9 BP

رده بندى ديويى: 297/3422

شماره كتابشناسى ملّى: 3219678

دفتر تنظيم و نشر آثار

نام كتاب: بهار بندگى (ويژۀ مبلغان ماه مبارك رمضان)

مؤلف: حضرت آيت الله العظمى لطف الله صافى گلپايگانى مدظله الوارف

چاپ اول/ ويراست جديد: 1392

شمارگان: 5000

بها: 2400 تومان

شابك: 8-69-5105-600-978

سايت الكترونيكى: www.saafi.net www.safi.ir

پست الكترونيكى: saafi@saafi.net

آدرس پستى: قم / انقلاب 6 / پلاك 181

تلفن: 37723380 (025)

ص:4

ص:6

جلسه 2: تقليد 44

جلسه 3: طهارت و نجاست 45

جلسه 4: نماز 47

جلسه 5: احكام خمس 49

جلسه 6: خريد و فروش و اجاره 50

جلسه 7: حق التأليف و رايت 51

جلسه 8: نذر 52

جلسه 9: مسابقات و شرطبندى 52

جلسه 10: قرض و ربا 53

جلسه 11: معاشرت با اهل كتاب و فرقه هاى گوناگون 54

جلسه 12: قوانين و مقررات 54

جلسه 13: حجاب و رابطه با نامحرم 55

جلسه 14: لباس و زينت 56

جلسه 15: نگاه كردن 57

جلسه 16: مسائل پزشكى 58

جلسه 17: تصرف در مال ديگرى 59

جلسه 18: تلويزيون و ماهواره 60

جلسه 19: ازدواج 62

جلسه 20: موسيقى 63

جلسه 21: مراسم و مجالس مذهبى 64

جلسه 22: ورزش 65

جلسه 23: امر به معروف و نهى از منكر 66

جلسه 24: صله رحم 67

جلسه 25: استخاره 68

جلسه 26: خرافات 68

جلسه 27: دروغ 69

جلسه 28: غيبت 70

جلسه 29: وظيفه معلّم و دانش آموز 71

جلسه 30: خوردنى ها و آشاميدنى ها 72

احاديث رمضانيه 73

مناجات اميرالمؤمنين عليه السلام 83

كتاب نامه 87

آثار حضرت آيت الله العظمى صافى گلپايگانى مدظله الوارف 91

ص:8

نَاجَوْهُ وَ يُلَبِّيهِمْ إِذَا نَادَوْهُ (وَ يُعْطِيهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ) وَ يَسْتَجِيبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ.

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَفُكُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُمْ وَ ظُهُورُكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزَارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا يُعَذِّبَ الْمُصَلِّينَ وَ السَّاجِدِينَ وَ أَنْ لَا يُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ. أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْكُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِى هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ، فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَيْسَ كُلُّنَا يَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ فَقَالَ ص اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء. ٍ

أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِى هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِى هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَكَتْ يَمِينُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَيْهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ كَفَّ فِيهِ شَرَّهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ أَكْرَمَ فِيهِ يَتِيماً أَكْرَمَهُ اللَّهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِيهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِيهِ بِصَلَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِينَ فَرِيضَةً فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ.

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِى هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُغَلِّقَهَا عَلَيْكُمْ وَ أَبْوَابَ النِّيرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُفَتِّحَهَا عَلَيْكُمْ وَالشَّيَاطِينَ

ص:10

مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُسَلِّطَهَا عَلَيْكُمْ.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام فَقُمْتُ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِى هَذَا الشَّهْرِ؟ فَقَالَ صلي الله عليه و آله يَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِى هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَ وَ جَلَّ. ثُمَّ بَكَي، فَقُلْتُ: يا رَسُولَ اللهِ! ما يُبْكيك؟ فقالَ: يا عَلِيُّ! أبْكي لِما يُستَحَلُّ مِنْك في هذَا الشَّهْرِ. كأنّي بِك وَ أنْتَ تُصَلِّي! لِرَبِّكَ وَ قَدِ انبْعَثَ أشْقَي اْلأوَّلينَ واْلآخِرينَ شَقُيقُ عاقِرِ ناقَهِ ثَمُودَ، فَضَرَبَكَ ضَرْبَةً عَلَي قَرْنِكَ فَخَضّبَ مِنْها لِحْيتَكَ. قالَ اميرُالْمُؤمِنينَ عليه السلام: فَقُلْتُ: يا رَسوُلَ الله! ِ وَ ذلِكَ في سَلامَةٍ مِنْ ديني؟ فقال صلي الله عليه و آله: في سَلامَةٍ مِنْ دينِكُ. ثُمَّ قالَ صلي الله عليه و آله: يا عَليُّ مَنْ قَتَلكَ فَقَدْ قَتلَنِي، وَ مَنْ أبْغَضَكَ فَقَدْ أبْغَضَني، وَ مَنْ سَبَّكَ فَقَدْ سَبَّنِي، لِأنّكَ مِنّي كَنَفْسِي، روُحُكَ مِنْ روَحي، وَ طِيَنتُكَ مِنْ طيَنتِي، إنّ اللهَ تبارَكَ و تَعالي خَلَقَني وَإيّاكَ، واصْطَفانِي وَ إيّاكَ، و اخْتَارَني لِلنُّبوَّةِ، وَ اخْتارَكَ لِلْإِمامَةِ، وَ مَنْ أنْكَرَ إمامَتَكَ فَقَدْ أنْكَرَ نُبُوّتِي، يا علىُّ! أنْتَ وَصِيّي وَأَبَوُ وُلْدي وَزوْجُ ابْنتَى وَخَلِيفَتي عَلى أُمّتَي في حَياتي وَبَعْدَ مَوْتي أمْرُك أَمْرى وَنَهُيُك َنهْيي أُقْسِمُ بِاّلذى بَعَثَني بالُنُبَّوةِ وَجَعَلَنى خَيْرَ اْلبَرِيّةِ إنَّكَ لَحُجَّةُ اللهِ عَلى خَلْقِهِ وَأَمينُهُ عَلى سِرَّهِ وَخَليفَتُهُ عَلى عِبادِهِ.(1)

ص:11

حضرت امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام روايت كرده است كه فرمود: پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله روزى براى ما خطبه خواند و فرمود:

اى مردم! به درستى كه ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است. ماهى كه نزد خدا بهترين ماه ها، روزهايش بهترين روزها، شب هايش بهترين شب ها و ساعاتش بهترين ساعات است. ماهى كه در آن به ضيافت خدا خوانده و از اهل كرامت خدا قرار داده شده ايد. نفس هاى شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما در آن عبادت و عمل شما در آن مقبول و دعاى شما در آن مستجاب است؛ پس با نيت هاى راست و دل هاى پاك، از خدا درخواست كنيد كه شما را براى روزه و تلاوت قرآن توفيق دهد. به درستى كه شقى و بدعاقبت، كسى است كه از آمرزش خدا در اين ماه بزرگ محروم شود و به گرسنگى و تشنگى خود در اين ماه، گرسنگى و تشنگى روز قيامت را ياد كنيد و بر فقيران و مسكينان خود صدقه بدهيد، سالمندان را احترام نماييد، بر صغار و خُردسالان رحم كنيد و صله ارحام نماييد و زبان هاى خود را [از آنچه نبايد گفت] و چشم هاى خود را از آنچه نبايد به آن نگاه كرد، نگاه داريد و گوش هاى خود را از آن چه نبايد شنيد حفظ كنيد، و با يتيمان مردم مهربانى كنيد تا با يتيمان شما مهربانى شود، و از گناهان خود به سوى خدا توبه و بازگشت نماييد و دست هاى خود را در اوقات نماز به دعا بلند كنيد كه آن هنگام بهترين ساعت هاست. خدا در آن هنگام به رحمت به سوى بندگانش نظر مى فرمايد و هرگاه ايشان با او مناجات نمايند، جواب مى فرمايد و هرگاه او را ندا كنند،

ص:12

لبيك مى گويد (و هرگاه از او درخواست كنند به آنها عطا مى كند) و هرگاه او را بخوانند، مستجاب مى كند.

اى مردم! به درستى كه جان هاى شما در گرو عمل هاى شماست؛ پس با استغفار، از گرو بيرون آوريدو پشت هاى شما از گناهانتان سنگين است، پس به طول دادن سجود، آن را سبك سازيد و بدانيد كه خدا به عزّت خود سوگند ياد كرده است كه نمازگزاران و سجده كنندگان را عذاب نكند و آنها را به آتش جهنّم در روز قيامت نترساند.

اى مردم! هركس از شما مؤمن روزه دارى را در اين ماه افطار دهد، براى او نزد خدا ثواب يك بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته خواهد بود. پس گفته شد: يا رسول الله! همه ما قدرت بر آن نداريم؛ فرمود: با افطار دادن به روزه دار - اگرچه به نصف دانه خرما باشد - از آتش بپرهيزيد، اگرچه به شربتى آب باشد.

اى مردم! هركس از شما خلق خود را در اين ماه نيكو سازد، گذشتن از صراط در روزى كه قدم ها بر آن بلغزد، براى اوست.

اى مردم! كسى كه در اين ماه خدمت غلام و كنيز خود را سبك گرداند، خدا در قيامت حساب او را آسان سازد و هركس در اين ماه شرّ خود را باز دارد، خدا خشم خود را از او در روز قيامت باز دارد و كسى كه يتيمى را در اين ماه گرامى بدارد، خدا او را در روز قيامت گرامى دارد و كسى كه در اين ماه صله رحم نمايد، خدا او را در قيامت به رحمت خود وصل كند و كسى كه در اين ماه قطع رحم كند، خدا در روز قيامت رحمت خود را از او قطع

ص:13

فرمايد و هركس در اين ماه نماز مستحبّى به جا آورد، براى او برائت از آتش نوشته مى شود. و كسى كه نماز واجب به جا آورد، مثل كسى است كه در ماه هاى ديگر هفتاد نماز واجب به جا آورد و كسى كه در اين ماه بسيار بر من صلوات بفرستد، خدا در روزى كه ميزان ها سبك باشد، ميزان او را سنگين سازد و هركس در اين ماه تلاوت آيه اى از قرآن كند، ثواب ختم قرآن در ماه هاى ديگر را دارد.

اى مردم! درهاى بهشت در اين ماه گشوده است؛ از خدا بخواهيد كه [اين درها را] به روى شما نبندد و درهاى آتش، بسته است، از پروردگار خود بخواهيد كه آنها را به روى شما باز نگرداند. و شياطين دربند هستند؛ از خدا درخواست كنيد كه آنها را بر شما مسلّط نسازد.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: پس من برخاستم و عرض كردم: يا رسول الله! بهترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمود: يا اباالحسن! برترين اعمال در اين ماه پارسايى است از آنچه خدا حرام كرده است.

سپس رسول خدا صلى الله عليه و آله گريست. عرض كردم: يا رسول الله! چه چيز شما را به گريه درآورد؟ فرمود: گريه مى كنم براى آنچه در اين ماه به تو مى رسد. گويا تو را مى بينم كه براى پروردگارت نماز مى گزارى و برخاسته است شقى ترينِ اوّلين و آخرين، جفت پى كننده ناقه ثمود و بر فرقت ضربتى زده است كه با آن ريش تو خضاب شده است. پس، من عرض كردم: اين در سلامت دين من است. فرمود: در سلامت دين تو است! سپس فرمود: يا

ص:14

على! هركس تو را بكشد، مرا كشته و هركس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته و هركس تو را سَبّ كند مرا سَبّ كرده است؛ براى اينكه تو مانند جانم هستى، روح تو از روح من، و طينت تو از طينت من است، خداوند تبارك وتعالى من و تو را آفريد و من و تو را برگزيد؛ مرا به نبوت برگزيد و تو را به امامت و كسى كه امامت تو را انكار كند، نبوت مرا انكار كرده است. اى على تو وصى من و پدر فرزندانم و همسر دخترم و جانشين من بر امتم در زمان حياتم و پس از آن هستى؛ دستور تو دستور من است و نهى تو نهى من است. به كسى كه مرا به پيامبرى مبعوث كرد و بهترين آفريدگان قرار داد سوگند مى خورم كه تو حجت خدا بر مردم و امين خدا بر سرّش و جانشين او بر بندگانش هستى.

ص:15

ص:16

فردى است، كتاب هاى درسى آن قرآن مجيد و نهج البلاغه و احاديث شريفه و صحيفه كامله و دعاى افتتاح و دعاى جامع و معرفت بخش و سازندۀ ابوحمزه است.

راستى اين ماه بزرگ چه ماه جامعى است، ما مسلمانان بايد خدا را از اين برنامه ها و فرصت هاى خوب و سازنده اى كه به امت اسلام موهبت شده است سپاسگزار باشيم.

بايد قدر اين هدايت ها را بشناسيم و در حقايق آن تفكر و انديشه داشته باشيم، در معانى دعاها تأمل كنيم، پيام هايى را كه روزه و اين دعاها به جامعه ما، به مسئولين امور، به افراد و اشخاص، به مقامات لشكرى و كشورى و به توانگران و به فقرا و به علما و دانشمندان و نويسندگان و همه اقشار دارند به گوش جان بشنويم.

عزيزان، برادران و خواهران، خدا مى داند اكنون كه اين سطور را براى آنكه تقديم خدمت شما بنمايم مى نويسم، جمال ماه رمضان را چنان زيبا و عالم آرا مى بينم و از آن به قدرى احساس لذت و ايمان مى نمايم كه خود را از توصيف آن عاجز مى يابم من بايد بگويم اگر امثال اين بنده حقير ناچيز اين ماه شريف را به اين جمال مى بينيم، اهل الله و كسانى كه بيشتر و بيشتر به معانى اين ماه و آداب و برنامه هاى آن آگاهى دارند آن را در چه جمالى مى بينند.

حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله، و ائمه طاهرين عليهم السلام اين ماه عزيز را در چه جمالى ديده و مى بينند كه در عين حال بخشى و جلوه اى از جمال اسلام است.

برادران و خواهران به اين دين و به اين افتخارات، به اسلام، به قرآن به هويت اسلامى، به عزت اسلامى خود، به ماه رمضان، به ولايت اهل بيت عليهم السلام، بباليد. در اين ماه مبارك با اسلام، با قرآن با احكام خدا تجديد عهد

ص:18

نماييد؛( وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ )(1)عزت اسلامى، دين خدا و اخلاق و سنت هاى اسلامى را عزيز و گرامى بداريد. در مساجد و مراسم اين ماه شركت نماييد و شكوه التزام خود را به دين و شعائر اسلام نشان بدهيد؛ در هر كجا و در هر شهر و روستا هر مسجدى را اهلش خالى بگذارند، آن مسجد به خدا از اهلش شكايت مى نمايد.(2)

فاضل ترين اعمال در اين ماه و در همه ماه ها ترك گناه، ترك حرام، ترك معصيت است، مواظب و مراقب خود باشيد، دشمنان اسلام براى ضربه زدن به حيثيت اسلامى ما كمين گرفته و دائماً در توطئه هستند؛ به اسم آزادى، به اسم حقوق بشر، به اسم تساوى زن و مرد و به اسم هاى ديگر مى خواهند ما را از اسلام جدا كنند و به شخصيت اسلامى ما ضربه بزنند، با ايادى خود، با قلم هاى مسموم، با تبليغات، با اختلاط زن و مرد، با زير سؤال بردن احكام خدا معروف را منكر و منكر را معروف جلوه مى دهند؛ به هوش باشيد، در جاى خود بايستيد، سنت هاى اسلامى را محكم نگاه داريد؛ دشمن موسيقى را به اسم هنر، بى بندوبارى و بى اعتنايى به احكام و آداب را به اسم آزادى ترويج مى نمايد.

ديگران اگر در تكنيك و صنعت و زور و استيلا و استكبار قدرت يافته اند و با اين زور و قلدرى مى خواهند فرهنگ منحط و فاسد خود را بر دنيا حاكم كنند، در اخلاق، در انسانيت در حيا و شرافت و وجدان و كرامت بشرى بسيار پست و پوچ و بى محتوا و مصداق( يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ )(3)و(... أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ)

ص:19

مى باشند، ارزش هايشان ضدارزش و هنرهايشان عيب است، در برابر چشم ميلياردها انسان مظالمى كه در تاريخ بشريت بى سابقه است، مرتكب مى شوند و از كسى حيا نمى كنند و خود را متمدن مى شمارند.

در چنين دنيايى مؤمنان به اسلام و احكام اسلام بينديشند و در حفظ مواقف و مواضع اسلامى سستى نكنند. اين وعده خداست بايد هشيار باشند، هم بر خود واجب بدانند كه در برابر اين زورگويى ها آماده دفاع باشند و به هر سلاح لازم مسلح باشند و هم خطر هجوم هاى به اصطلاح فرهنگى آنها را به اسلام و به اخلاق و آداب و سنن اسلامى كم نگيرند و استقلال اسلامى خود را در برابر دشمنان حتى در ظاهر لباس و عادات متعارف حفظ نمايند و فقط به اسلام و احكام اسلام بينديشند و در حفظ مواقف و مواضع اسلامى سستى نكنند، اين وعده خداست: (وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ) .(1)

ص:20

پنج سال از عمر پربركتش، درگذشت و بنابه قول مفيد، اين واقعه دردناك، در روز دهم ماه رمضان اتّفاق افتاد(1)، و رسول خدا او را به دست خويش، در حجون مكّه مكرّمه دفن كرد، و حزن و اندوه آن حضرت، در مصيبت او به حدّى زياد شد كه آن سال را «عامُ الْحُزْن» نام نهاد.(2)

خاندان خديجه عليها السلام، از جانب پدر و مادر و اجداد پدرى و مادرى از اصيل ترين خانواده هاى «جزيرة العرب» و صاحب شرافت و سيادت بودند.

خدا خواست كه اين بانوى بى همتاى حرم نبوّت و مادرِ يازده اخترِ برج امامت و ولايت، در عقل و ادب و حكمت و بصيرت و معرفت، نابغه و ممتاز باشد. او نمونه برجسته كمال و نبوغ و فهم و بينش بود كه همانند آن را در ميان مردان و زنان، كمتر مى توان يافت و عفّت، نجابت، طهارت، سخاوت، حسن معاشرت و صميميت و مهر و وفا ازجمله صفات برجسته او بود.

پيامبر صلى الله عليه و آله همه را باهم برادر كرد و به گفته بسيارى از مورّخان و محدّثان، افرادى را كه هم طراز و هم رتبه بودند، برادر قرار داد.

براين اساس، براى خود نيز بايد برادرى انتخاب مى كرد. به راستى آن كس كه لايق و شايسته اين مكرمت باشد، كيست؟ و آن كس كه بتواند، قرين و هم طراز پيامبر صلى الله عليه و آله باشد (جز در مقام نبوّت) چه شخصيتى است؟

اين انتخاب، يك انتخاب ساده نبود. يقيناً پيامبر صلى الله عليه و آله كسى را براى خود انتخاب مى كرد كه از هر جهت شايسته باشد. برادرى كه همفكر و هماهنگ و هم زبان با او باشد؛ و نسبت به جان و مال و هرچه دارد فداكار باشد و بتواند حقّ برادرى رسول خدا صلى الله عليه و آله را ادا كند. آرى، به غير از على عليه السلام، كسى لايق چنين مقامى نبود كه پيامبر صلى الله عليه و آله در حقّش فرمود:

«أنْتَ مِنّي بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِنْ مُوسى إلاّ انَّهُ لا نَبِيَّ بَعْدِي».(1)

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله به حضرت على عليه السلام فرمود: آيا اين نوزاد مبارك را نام گذارده اى؟

حضرت على عليه السلام فرمود: من بر شما سبقت نمى گيرم!

هنوز لحظاتى نگذشته بود كه بشير وحى جبرييل نازل شد و فرمان خدا را به پيغمبر صلى الله عليه و آله رساند: «سَمِّه الحَسَن»؛ «او را حسن نام گذار».(1)

سپاه اسلام بود. پيروزى سپاه اسلام در اين جنگ، براى آينده اسلام، از ارزش و اهميت ويژه اى برخوردار بود و در تعيين مسير تاريخ اسلام، به حسب ظاهر تأثير فراوان داشت.

قهرمان و يگانه مجاهد و فداكارِ اين غزوه و غزواتِ ديگر، اميرالمؤمنين عليه السلام بود. با اينكه هنوز سنّ آن حضرت به بيست نرسيده و پيش از اين غزوه در جنگ و نبرد ديگرى شركت نكرده بود، مردانگى ها و شجاعت هايى كه از او ظاهر شد، از افراد باسابقه و رزمندگان و مردان سالخورده ظاهر نگشت.(1)

ابوسفيان وگروه او از مخالفت و مقاومت نااميد شده و مكّه بدون هيچ مقاومتِ قابل توجّهى آزاد شد و به دين خدا و آيين جديد و قوانين آزادى بخش اسلام گرويد.

ص:28

ج. در قرآن كريم هيچ گونه تحريفى واقع نشده و در اين رابطه رساله اى به نام القرآن مصون من التحريف و بحثى در كتاب مع الخطيب فى خطوطه العريضة با عنوان «صيانة لكتاب من التحريف» دارم،(1) مراجعه نمائيد.

ج. رسم الخط توقيفى نيست بلكه رسم الخط براى حفظ كلمات قرآن است كه باقى بماند و به آيندگان برسد و رسم الاملاء مقدم بر رسم المصحف است؛ زيرا رسم المصحف در بسيارى از موارد و بسيارى از كسانى كه قرآن مى خوانند سبب اشتباه و غلط خواندن مى شود درحالى كه برطبق رسم الاملاء به سهولت و صحيح خوانده مى شود، مثلاً برطبق رسم المصحف در آيه شريفه 35 سوره مباركه بقره چنين نوشته شده) يا آدَمُ ( و بر شيوه رسم الاملاء «يا آدم» يا در آيات ديگر كلمه طورى نوشته شده كه قرائت آن سبب اشتباه مى شود.

مداخله غير و وسايط دفع شود؛ مثل: (يا مُوسى... إِنَّنِي أَنَا اللّهُ 1 (كه در مثل اين مورد، استعمال ضمير متكلّم مع الغير منافى با مقصود است.

مؤمنين و اغيار و اخيار و فجّار، به طورعادّى و متعارف رفتار مى فرمودند، و به علم و قدرتى كه به آنها اعطا شده، جز در موارد استثنايى، عمل نمى كردند؛ و از راه علم امامت از خود دفع خطر و فقر و امراض و ابتلائات را نمى فرمودند؛ چون غير اين روش، نقض غرض و منافى با حكمت و هدف بعثت انبيا و نصب ائمه هدى عليهم السلام است. ثالثاً، تكاليف آن بزرگواران هم مثل ديگران اغلب در حدود علوم عادّى و متعارف بوده است، و مأمور به ترتيب اثر به علوم خاصّى كه دارند، نبوده اند. در مثل نهى) وَ لا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ 1 (، مثل ديگران مأمور بوده اند كه به علم عادّى رفتار نمايند. تهلكه منهى عنه در آيه، همان تهلكه اى است كه به علم عادّى و علمى كه براى غير امام حاصل مى شود، معلوم مى گردد. آنان در انجام تكاليف، شرايط عامّه را ملاحظه مى فرمودند، مثلاً اگر اطّلاع از آب به نحو غيرعادّى داشتند، تكليفشان مثل ديگران تيمّم بوده؛ چنان كه در قضا و حكومت و تدبير امور نيز به همين نحو عمل مى كردند و به بينه و يمين حكم مى دادند. رابعاً، شهادت از بهترين وسايل فوز و رستگارى و تقرّب به خداوند متعال است و با علم، به استقبال آن رفتن ممدوح و پسنديده است. خامساً، اتمام حجّت و انجام امتحاناتى كه خدا از بندگان خود مى نمايد، به غير اين نحو كه آن بزرگواران به ظواهر عمل كنند، امكان پذير نيست.

بيان كردن رساتر از تصريح است. در قرآن مجيد آيات متعدد است كه به كنايه به شخص اميرالمؤمنين عليه السلام دلالت دارد يا از اين جهت كه فقط آن حضرت منحصراً مدلول آن مى باشد يا اينكه مصداق اظهر و اكمل آن اميرالمؤمنين عليه السلام است كه براى اشخاص آشنا و مخاطب اميرالمؤمنين عليه السلام متبادر مى شود و اين نكته مهمى است كه اين آيات به غير اين قابل تفسير نيست مع ذلك هم اين دو آيه) وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ ((1)و)... وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِيًّا ((2)محتمل الانطباق بر آن حضرت است.

لغت ديگر و بلكه به لغت عربى و لفظ ديگر ادا كند. اذكار هم همه مأثور و از اهل بيت وحى عليهم السلام رسيده است. مضافاً بر اينكه تعهد بر خصوص اين الفاظ موجب اتحاد شكل و حفظ اساس مى شود و ترجمه آن به زبان هاى مختلف به مرور زمان به خصوص كه هركس خودش ترجمه را بگويد موجب اختلاف در اصل مضمون مى شود و معايب زياد دارد و خلاصه براى حفظ اين جهت و رفع اين معايب بايد قرائت و اذكار واجب به عربى باشد و ظاهراً در اين گونه دعاها باتوجّه به معرفت و كمال آن بزرگواران و نيز احاطه اى كه بر نفوس انسان ها و تمايلات و هواها و جهالت ها و ضلالت ها و بى خبرى ها و غفلت هاى آنها دارند و عاقبت امور را هم مى دانند از لسان آنها در صورت توجّهشان به موقعيت خود سخن مى گويند و گويا به زبان حال مى فرمايند: اى انسان تو در چنين وضعى قرار گرفته اى و بايد حالتت چنين باشد و مشاهده مى كنيم گاهى كسى در خطر عظيمى قرار گرفته و چون بى خبر و غافل است بى تفاوت عمل مى كند و دراين حال شخص عاقل و دلسوزى كه خطر را احساس مى كند به حال او گريه مى كند و در روايات هم مؤيداتى بر اين امر وجود دارد كه مجال ذكرش نيست. در هر صورت دعا به هر زبانى كه باشد مطلوب است و ثواب دارد.

اسرار وجودى آنها را مى داند تفاوت گذاشته، سپس پيغمبر اكرم و ائمه هدى عليهم السلام آن را به ما خبر دادهند و جهت آن را خودشان مى دانند و آنچه براى ما روشن است و هيچ ترديدى در آن نداريم اصل حكم است و همين اندازه براى وجوب اطاعت و معذور نبودن در مخالفت كافى است و اصل حكم از منابع فقهى مانند روايات به دست آمده است.

شكيبايى مى پردازد و از خوردن غذاهاى لذيذ و اعمال غريزه جنسى خوددارى مى كند، فقير و محروم صابر و باايمان، علاوه بر اجراى برنامه ماه مبارك رمضان در دوره سال، بر محروميت هايى كه دارد صبر مى كند و از حدود شرع تجاوز نمى نمايد و زبان به شكايت از خدا نمى گشايد و به مال كسى چشم طمع ندوخته و به اغنيا و ثروتمندان حسد نمى ورزد.

3. از ديگر فوايد روزه آن است كه روزه دار، حقيقت آزادى و حرّيت را درك مى كند و روزه او را از، شهوات، عادات و پرستش هواى نفس آزاد مى سازد و روح او را ارتقا داده و فكرش را روشن مى نمايد و در پيكر اجتماع، روح آزادى مى دمد و همه را به خضوع در پيشگاه آفريدگار - كه جز او كسى سزاوار پرستش نبوده و هر مخلوقى از قيد رقيت و عبوديت او بيرون نيست - رهبرى مى نمايد و از بشرپرستى و كرنش و تعظيم در برابر صاحبان قدرت هاى مادّى و ستمگران باز مى دارد.

4. روزه، تمرين اخلاص و پاكى نيت و تنزّه از ريا، و اجتناب از شهرت طلبى و مدح و ثناى خلق است. اين عيوب و آفات در امور نيك ديگر بيشتر وارد مى شود؛ ولى روزه دار براى رياكارى ناچار به حفظ رژيم روزه و امساك از مفطرات نيست؛ زيرا ممكن است در خلوت از مفطرات امساك ننمايد و خود را روزه دار معرّفى كند.

پس اگر شخصى در تمام مدّت روز و در خلوت و جلوت، پنهان و آشكار روزه دار بود، علامت پاكى نيت و صدق باطن و اخلاص اوست و فايده آن، تمرين و تربيت نفس بر خلوص نيت و طهارت مقصد و پرهيز از حبّ شهرت و عوام فريبى و حبّ جاه و كسب اعتبار در بين مردم است.

5. يكى ديگر از فوايد اجتماعى روزه حصول ملكه حسن خلق و عفو و

ص:38

گذشت و دورى از كينه توزى، تندخويى، بدزبانى، ستيزه جويى، غيبت و دشنام است؛ زيرا ازجمله تعاليمى كه به طور مؤكّد به روزه دار داده شده، اين است كه مواظب چشم و زبان و گوش خويش باشد و اگر از كسى نادانى و بى ادبى ديد يا دشنام و سخن زشتى شنيد به او پاسخ ندهد.

اين برخى از فوايد و حكمت هاى اجتماعى روزه بود كه نشان مى دهد كه روزه يك كلاس تربيتى، اجتماعى و عملى و تعليم سلوك و معاشرت هرچه بهتر و منزّه تر و انسانى تر است.

ص:39

ص:40

آيا در ماه مبارك رمضان، مى شود سرم يا آمپول، تزريق كرد؟ اگر تقويتى باشد چطور؟

ج. احتياط مستحب آن است كه روزه دار از استعمال آمپول و سرم خوددارى كند و فرقى بين آمپول ها نيست و اگر لازم شد و تزريق كرد روزه او باطل نمى شود.

5. كسانى كه مى خواهند روايتى از پيامبر صلى الله عليه و آله يا يكى از ائمه عليهم السلام نقل كنند ولى نمى دانند كه سند آن درست است يا نه، چه وظيفه اى دارند؟

ج. اگر بخواهند خبرى را كه نمى دانند راست است يا دروغ نقل كنند بنابر احتياط واجب بايد از كسى كه آن خبر را گفته, يا از كتابى كه آن خبر در آن نوشته شده، نقل نمايند.

6. اگر شخص به قصد بيرون آمدن منى استمناء كند ولى منى خارج نشود، آيا روزه اش باطل مى شود؟

ج. شخص مذكور بايد آن روز را امساك كند و قضاى آن را هم بگيرد ولى كفاره ندارد.

7. چنانچه از قول عده اى از متخصصين و منجمين علم و اطمينان پيدا كنيم كه ماه ديده شده است، آيا مى شود گفت فرداى آن روز اول ماه شوال و عيد فطر است يا بايد حتماً مرجع تقليد خودمان اعلام كند؟

ج. اگر عده اى كه از گفتۀ آنان يقين يا اطمينان پيدا مى شود, بگويند ماه را ديده ايم, اول ماه ثابت مى شود.

8. چنانچه شخص روزه دار در ظهر ماه رمضان بخوابد و در خواب محتلم شود، آيا بايد فوراً غسل كند يا نه؟

ج. اگر روزه دار در روز محتلم شود, واجب نيست فوراً غسل كند.

9.

ص:42

مادر بنده سال پيش به بيمارى سختى دچار شد و نتوانست روزه هايش را بگيرد. بيمارى او تا امسال ادامه دارد و امسال هم نمى تواند روزه بگيرد. حكم روزه هاى او چيست؟ لطفاً جواب را روشن بفرماييد تا وظيفه شرعى خود را بدانيم؟

ج. اگر مادر شما به واسطه بيمارى روزه خود را نگرفته و بيمارى اش تا ماه رمضان سال بعد طول بكشد, قضاى روزه هايى را كه نگرفته بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مد كه تقريباً ده سير (750 گرم) است طعام - يعنى: گندم يا جو و مانند اينها - به فقير بدهد.

10. زكات فطره براى كودك شيرخوار واجب است يا خير؟

ج. بلى، به طفل شيرخوار نيز زكات فطره تعلّق مى گيرد.

11. فطريه پسر يا دخترى كه در شهرى دور از محل زندگى خود هستند و درس مى خوانند ولى با پول پدر زندگى مى كنند، بر عهدۀ پدرشان است يا خودشان؟

ج. در فرض سؤال فطرۀ آنها بر عهده پدر است.

12. پرداخت زكات فطره به كميتۀ امداد، سازمان بهزيستى و بعضى مؤسسات خيريه چه صورتى دارد؟

ج. به نظر اينجانب زكات فطره بنابر احتياط واجب بايد به فقراى شيعه اثنى عشرى برسد و مكلّف بايد آنچه را تحت عنوان زكات فطره به اين گونه سازمان ها و مؤسسات مى دهد يقين كند كه بدون كم و زياد در مورد مصرف (فقير شيعه اثنى عشرى)، صرف شده و الا ذمّه اش برى نمى شود؛ پس براى هركس اين يقين حاصل شود، اشكال ندارد مثلاً كسى كه زكات فطره مى دهد و سيد نيست بايد يقين كند كه به مصرف فقير غيرسيد رسيده است و به سيد و به مدرسه و مسجد و حسينيه نداده اند.

ص:43

22. حكم استفاده از عطرها و ادكلن ها چيست؟ آيا حكم فراورده هاى كشورهاى مسلمان با غيرمسلمان فرق دارد؟

ج. عطرها و ادكلن هايى كه در كشورهاى مسلمان يا غيرمسلمان ساخته مى شوند، در صورت شك در طهارت و نجاست آن، محكوم به طهارت است. ازاين رو استفاده از آنها موجب نجس شدن بدن يا لباس نمى شود.

23. جوهر خودكارى كه روى دست باقى مانده، آيا براى وضو و غسل اشكال ايجاد مى كند؟

ج. جوهر خودكار و هر رنگ ديگر اگر جسميت داشته باشد و مانع رسيدن آب به پوست باشد، بايد برطرف شود؛ ولى اگر فقط رنگ است و جسميت ندارد، مثل اينكه بعد از شستن، باز اثر آن باقى باشد، براى غسل و وضو اشكال ندارد.

24. آيا مى توان قبل از اذان وضو گرفت و بعد با همان وضو نماز خواند؟

ج. وضو گرفتن به قصد با طهارت بودن مستحب است. بنابراين، با اين قصد مى توان قبل از وقت نماز، وضو گرفت و بعد از داخل شدن وقت نماز، با همان وضو، نماز خواند.

25. گاهى اوقات از من مقدارى آب بى رنگ كه لزج است خارج مى شود، آيا غسل بر من واجب مى شود يا نه؟

ج. غير از بول و منى سه نوع آب از مخرج بول خارج مى شود كه موجب غسل و وضو نيستند:

1. آبى كه گاهى بعد از بازى و ملاعبه از انسان خارج مى شود نامش (مَذى) است و آن پاك است.

2. آبى كه گاهى بعد از خروج منى بيرون مى آيد و نامش (وَذى) است كه اگر ظاهر محل تطهير شده باشد, پاك است.

ص:46

3. آبى كه گاهى بعد از بول بيرون مى آيد و نامش (وَدى) است كه اگر بول به آن نرسد, پاك است.

حال اگر مايع مذكور علائم منى را نداشته باشد و شما شك در منى بودن آن داريد، محكوم به طهارت است و غسل لازم نيست.

29. فروبردن ريزه هاى غذا كه در بين دندان هاست، در حال نماز چه صورت دارد؟

ج. اشكال ندارد.

30. اگر دستمال يا چيز نجس ديگرى همراه نمازگزار باشد، چه حكمى دارد؟

ج. بودن اشيايى مانند دستمال كوچك، كليد، چاقو و پول نجس به همراه نمازگزار، درصورتى كه نجاست آن به بدن و لباس سرايت نكند، اشكال ندارد.

31. بعضى از كسانى كه نماز را نشسته مى خوانند، براى سجده مُهر را برداشته و به پيشانى مى چسبانند، آيا اين كار صحيح است، يا بايد پيشانى روى مهر بيايد؟

ج. اگر بتوانند بايد با استفاده از ميز و مانند آن، محل سجده را بالا بياورند؛ و اگر به اين مقدار هم نمى توانند خم شوند، مُهر را با دست بالا آورده، پيشانى را بر آن بگذارند.

32. خواهشمند است احكام نماز و روزه دانشجويان را بيان فرماييد.

ج. دانشجويانى كه بين وطن و محل تحصيل تردّد مى كنند سه دسته اند:

دسته اوّل: كسانى كه بين وطن و محل تحصيل به صورت مرتّب در هفته يك روز يا بيشتر يا هر ده روز يك بار براى تحصيل سفر مى كنند و ده روز در يكجا نمى مانند (نه در وطن و نه در محل تحصيل) و اين رفت وآمد به مدت سه الى چهار ماه يا بيشتر باشد، در غير سفر اول نمازش تمام و روزه اش صحيح است؛ چه در محل خوابگاه و چه در محل تحصيل و چه بين راه.

دسته دوّم: كسانى هستند كه وضع رفت و آمدشان مرتّب نيست كه

ص:48

اغلب بين شهر خود و محل تحصيل هر هفته يا در بين هر ده روز در رفت وآمد نيستند، آنان حكم مسافر را دارند كه بايد در بين راه و محل تحصيل با عدم قصد اقامه ده روز يا عدم توقف سى روز بدون قصد، نماز را شكسته خوانده و روزه نگيرند.

دسته سوّم: كسانى هستند كه از وطن به محل تحصيل رفته و قصد توقف ده روز در محل تحصيل را دارند كه در اين صورت نماز تمام و روزه صحيح است و چنانچه بيشتر از ده روز درآنجا بماند تا وقتى كه مسافرت نكرده بايد نمازش را تمام بخواند و لازم نيست دوباره قصد ماندن ده روز كند.

35. پولى را به تدريج براى تهيه خانه پس انداز كرده ام، آيا به آن خمس تعلق مى گيرد؟

ج. اگر راهى براى تهيه خانه مسكونى مورد نياز فعلى، غير از پس انداز تدريجى نداريد، پس انداز مذكور خمس ندارد.

36. اگر براى جهيزيه دختر پول يا لوازم زندگى كنار بگذاريم، آيا خمس دارد؟

ج. جهيزيه براى دخترى كه در سنين ازدواج تهيه مى شود جزء مؤونه است و خمس ندارد، ولى پولى كه جهت جهيزيه كنار گذاشته مى شود اين حكم را ندارد، بلى اگر تهيه بعضى اقلام جهيزيه بدون كنار گذاشتن پول كه قهراً سال هم بر آن مى گذرد و براى شخص يكجا خريدن آن ممكن نباشد در اين صورت به پولى كه جهت تهيه آن كنار گذاشته، خمس تعلق نمى گيرد.

37. كسى كه به تقليد از مجتهد ميت باقى مانده است، خمس خود را بايد به چه كسى بپردازد؟

ج. لازم است خمس را به مجتهد زنده بپردازد، و پرداخت به وكيل مجتهد ميت كفايت نمى كند.

39. خريد و فروش اسكناس چه حكمى دارد؟

ج. درصورتى كه غرض عقلايى، مثل تبديل پول كهنه به نو يا پول ريز به درشت يا براى فرار از ربا باشد، اشكال ندارد.

40. رهن خانه كه فعلاً مرسوم است، يعنى چند ميليون مى دهند تا صاحب خانه مبلغى را از اجاره كم كند، آيا وجه شرعى دارد؟

ج. اگر قرض مشروط به كم شدن مال الاجاره باشد، قرض ربوى و حرام است و اگر موجر خانه را به مبلغى اجاره دهد و در ضمن اجاره شرط كند كه فلان مبلغ را مستأجر به او قرض بدهد اشكال ندارد.

مبنى بر آن فروخته شده باشد، شكستن قفل و كپى كردن خلاف شرط است و جايز نيست و اگر كسى اين كار را كرد استفاده از آن براى شخص دوم اشكال ندارد.

ج. جوايزى كه از طرف سازمان ها و مؤسسات پرداخت مى شود، حلال است؛ ولى اگر جايزه از سوى بازيكنان باشد و بازى با شرط برد و باخت برگزار شود، قمار و حرام است.

49. آيا بازى با شطرنج و شركت در مسابقات شطرنج و تعليم وتعلم و خريدوفروش آن باتوجه به احاديث و روايات و ادله فقهى كه در مورد آن وارد شده است، جائز مى باشد؟

ج. به نظر حقير بازى شطرنج و لو بدون بردوباخت باشد و تعليم وتعلم و خريدوفروش آن و شركت در مسابقات به هر نحو باشد، حرام است.

ج. جايز است كارمند در غير ساعات ادارى براى ديگران كار كند، و شرعاً ملزم به قبول اضافه كارى در اداره نيست.

57. انجام كار شخصى در ساعات ادارى، بدون محاسبه مرخصى، چه صورت دارد؟

ج. تابع مقررات و اجازه قانونى مسئول مربوط مى باشد.

58. اگر در اداره اى كار مرا راه نمى اندازند مگر با گرفتن پول، آيا اين پول را مى شود به عنوان صدقه داد؟ و با اطمينان به پايمال شدن حق، آيا شخص مى تواند با دادن رشوه به صورت هاى گوناگون، حق خود را بگيرد و از پايمال شدن حق خود ممانعت كند؟

ج. اگر رسيدن به حق مسلّم و مشروع بدون پرداخت وجهى به كسى كه ادا يا احقاق حق با اوست ميسّر نمى شود جايز است، ولى بر گيرنده پول حرام است.

59. اگر براى حلوا درست كردن مثلاً 3 كيلو آرد از نانوايى بخريم، آيا اشكال دارد؟

ج. اگر آرد را دولت به نانوا فروخته و شرط كرده كه آن را نان كند و به مردم بدهد بر نانوا فروختن آن جايز نيست و مردم هم نبايد آرد را از نانوا بخرند.

فيلم بردارى مراعات كنيد و اگر نمى توانيد، از واقع شدن در مقابل دوربين فيلم بردارى خوددارى نماييد.

61. استفاده از كرم هاى چرب كننده، مرطوب كننده، ضدآفتاب و... بر روى دست و صورت، اگر به منظور محافظت از پوست به كار برده شود و لو اينكه خوشبو باشد و يا باعث سفيد و روشن شدن پوست شوند، چه حكمى دارد؟

ج. اگر آرايش و زينت محسوب نشود، و بوى خوش آن موجب التذاذ و تحريك نامحرم نگردد اشكال ندارد؛ ولى در هر صورت بنابر احتياط واجب، صورت را از نامحرم بپوشاند.

62. پوشيدن جوراب نازك براى خانم ها چه حكمى دارد؟

ج. چون پوشاندن روى پا در مقابل نامحرم واجب است. بنابراين، استفاده از جوراب نازك كه پوست پا از زير آن پيدا باشد در مقابل نامحرم جايز نيست.

63. آيا پوشيدن لباس تنگ و كوتاه براى خانم ها جايز است؟

ج. لباس خانم ها در مقابل نامحرم، بايد اولاً بدن را بپوشاند و ثانياً به نحوى نباشد كه موجب تحريك نامحرم گردد، و برجستگى هاى بدن در آن ظاهر باشد.

حرام است. البته لازم نيست ريش بلند گذاشته شود؛ بلكه به مقدارى كه صدق ريش كند كافى است.

66. آيا زن مى تواند ناخن خود را بلند كند؟

ج. گذاشتن ناخن بلند براى زن مسلمان كار مناسبى نيست و پوشاندنش از نامحرم بنابر احتياط واجب لازم است؛ چه بلند باشد، چه كوتاه.

67. حكم استفاده بوى خوش براى خانم ها چيست؟

ج. اشكال ندارد و لكن در موقع خروج از منزل اگر معطر بودن موجب توجه اجنبى شود از عطر زدن خوددارى شود.

68. خانم من در مجالس خانم ها دوست دارد با لباس نيمه لخت حضور يابد، آيا اين كار اشكال دارد؟

ج. اگر پوشيدن چنين لباسى در مجالس زنانه معمول باشد و موجب ترويج بدحجابى و فساد اخلاق و لو تدريجاً نباشد، مانع ندارد.

69. حكم طلاى سفيد براى مردان چگونه است؟

ج. طلاى زرد، اگر مخلوط نقره داشته باشد كه در اصطلاح برخى طلاى سفيد ناميده مى شود، براى مرد جايز نيست؛ اما پلاتين كه فلز ديگرى غير از طلا است، براى مردان اشكال ندارد.

71. دانش آموزان و دانشجويان دخترى كه در كلاس درس آقايان شركت مى كنند وظيفه آنها نسبت به نگاه كردن، سؤال وجواب و ديگر برخوردهاى بين شاگرد و استاد چيست؟

ج. نگاه عمدى با التذاذ و ريبه حرام و بدون آن نيز بنابر احتياط واجب ترك شود و اما صحبت كردن درصورتى كه التذاذ و ريبه در بين نباشد اشكال ندارد و الاّ جايز نيست.

72. نگاه كردن به عكس بانوانى كه آنان را مى شناسيم و حجاب اسلامى ندارند، بدون قصد و لذت چه صورتى دارد؟

ج. اشكال دارد.

73. نگاه كردن به عكس برهنه زنان مسلمان ناشناس، بدون قصد لذت چه حكمى دارد؟

ج. چون معرضيت براى فساد دارد، جايز نيست.

74. نگاه كردن به عكس برهنه زنان اهل كتاب و مشركين بدون لذت و شهوت و بدون آنكه مقدمه گناه شود، چه حكمى دارد؟

ج. چون معرضيت براى فساد دارد، جايز نيست.

77. آيا تغيير جنسيت شرعاً ايراد دارد؟ ازدواج با كسى كه تغيير جنسيت داده چه حكمى دارد؟

ج. كسى كه جنسيتش محرز است، تغيير جنسيت براى او جايز نيست و اگر با عدم جواز، كسى اين كار را با اين كه تحقّق آن بعيد است انجام دهد و حقيقتاً جنسيت او؛ چه در اعضاى ظاهرى بدن و چه اعضاى باطنى تغيير كند به طورى كه واقعاً مرد، زن شود و با زنان ديگر فرق نداشته باشد و يا بالعكس، در اين صورت حكم روابط بر اساس جنسيت جديد است.

78. اگر دكترى به قسمتى از بدن زن بيمار كه مربوط به محدوده علم خودش نباشد دست بزند و از روى هوا و هوس اين كار را بكند چه حكمى دارد و شخص بيمار باتوجه به اينكه همه چيز را مراعات مى كند و باحجاب مى باشد بايد چه كار كند؟

ج. جايز نيست و حرام مى باشد. به طوركلى مراجعه مرد به طبيب زن و بالعكس در صورت وجود مماثل و در غيرضرورت اشكال دارد؛ مگر اينكه هيچ گونه گناهى از قبيل لمس و نظر و غير اينها در بين نباشد.

80. كفش من در مسجد گم شد، كفش ديگرى به جاى آن برداشتم، كار من چه حكمى دارد و الآن چه بايد بكنم؟

ج. اگر بدانيد كفشى كه برداشته ايد مال كسى است كه كفش شما را برده، مى توانيد به جاى كفش خود برداريد؛ ولى اگر قيمت آن از كفش خودتان بيشتر باشد، بايد هر وقت صاحب آن پيدا شد زيادى قيمت را به او بدهيد؛ و چنانچه از پيدا شدن او نااميد شويد، بايد با اجازه حاكم شرع (مجتهد جامع الشرايط) زيادى قيمت را از طرف صاحبش صدقه بدهيد. اما اگر احتمال مى دهيد كفشى كه برداشته ايد مال كسى كه كفش شما را برده نيست، بايد صاحب آن را پيدا كنيد و چنانچه مأيوس شديد، آن را از طرف صاحبش به فقير غيرسيد صدقه بدهيد.

81. اگر شاخه درخت كسى در باغ همسايه برود، آيا همسايه مى تواند ميوه اين شاخه را تصرف كند؟

ج. در فرض سؤال، جواز تصرف همسايه در ميوه درخت يا شاخه او منوط به اجازه صاحب درخت است.

مرد و زن اجنبى در كنار يكديگر قرار مى گيرند، پشتوانه شرعى ندارد، بلكه مدارك شرعى برخلاف آن است.

84. نشان دادن چهره كامل پيامبر صلى الله عليه و آله و حضرت زهرا عليها السلام و ساير ائمه عليهم السلام چه حكمى دارد؟

ج. نشان دادن چهره حضرت زهرا عليها السلام اهانت به آن حضرت است و بايد ترك شود و نشان دادن چهره حضرت رسول اكرم و ائمه طاهرين عليهم السلام چون حاكى از چهره واقعى آن بزرگواران نيست و به اختلاف كسانى كه خود را شبيه ايشان مى نمايند چهره هاى گوناگون كه بسا برخى از آنها نامناسب است ارائه مى شود و اشخاصى كه در نقش شبيه آنها عمل مى كنند گاه در بين مردم اعتبار اخلاقى ندارند و حتى ممكن است اشخاصى باشند كه سوابق خوبى در جامعه ندارند و خلاصه به جهات متعددّ كه در اينجا مجال شرح آن نيست، موجب اهانت و تحريف بعضى حقايق مى شود؛ لذا مورد تجويز نيست.

85. حكم استفاده از ماهواره در غير موارد حرام چيست؟

ج. نظر به اينكه بسيارى از شبكه هاى ماهواره اى كه پخش مى شود موجب سوق دادن مردم به شهوات و انحراف و فساد اخلاق مى باشند، خريد و فروش و استفاده از آن جايز نيست مگر اينكه انسان كاملاً مطمئن باشد كه استفاده غيرمشروع نمى كند. در هرحال بسيار بايد مراقب باشيد.

86. حكم آهنگ هايى كه از تلويزيون و راديو پخش مى شود و همچنين فيلم هاى خارجى كه زنان با سرهاى باز و لباس هاى ناجور بازى مى كنندچيست و آيا تماشاى اين فيلم ها اشكال دارد يا خير؟ و همچنين سرودهايى كه از تلويزيون و راديو پخش مى گردد؟

ص:61

ج. چون آهنگ هاى مورد سؤال نوعاً لهو محسوب مى شود حرام است و همچنين نظر به فيلم هاى مبتذل جايز نيست و سرودها نيز اگر به الحان غنا خوانده شود، حرام است.

مهريه زن بيشتر از مهرالسنه نباشد و دخترانى كه با مهريه كم و شرايط آسان ازدواج كرده و مى كنند سعادتمندند. در كتاب وسائل الشيعه كه از كتب معتبره است نقل شده است

«إِنَّ مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْأَةِ قِلَّةَ مَهْرها وَ مِنْ شُؤْمها كَثْرَةُ مَهْرِها»(1) و نيز از رسول خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است:

«اَفْضَلُ نِساءِ امَّتِي أَصْبَحُهُنَّ وَجْهَاً وَ اقَلُهَّنَّ مَهْراً».(2)

بى پيرايه تر برگزار شود. شكوه معنوى آن برتر و جلوه هاى آموزنده آن بيشتر مى شود؛ اين پيرايه ها و آلايش ها خصوصاً استفاده از آلات لهو كه شرعاً ممنوع است از حال عزا و سوگوارى و توجه به مفاهيم بلند و آموزنده اين مراسم مانع مى شود. اميد است در برگزارى اين شعائر همگان موفق و مشمول عنايات خاصه حضرت بقية اللّه عجل الله تعالى فرجه الشريف باشند.

97. عكس هايى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله و امام حسين عليه السلام و حضرت اباالفضل عليه السلام موجود مى باشد مى گويند اثر يك يهودى است، آيا صحّت دارد؟

ج. صورت هايى كه به پيامبر اكرم و ائمه معصومين عليهم السلام نسبت داده مى شود خيالى و سليقه اى مى باشد و بهتر اين است كه دوستداران اهل بيت عليهم السلام احاديث و سخنان آن بزرگواران را با خطّ زيبا نوشته و در مساجد و منازل و بناهاى ديگر نصب نمايند. و بهترين عمل در عزادارى، بيان مصائب آن بزرگواران عليهم السلام برطبق مدارك معتبره مى باشد.

ج. بكس جايز نيست و در صورت سياه شدن و يا كبود و يا سرخ شدن و يا مجروح شدن عضو، ديه دارد كه در توضيح المسائل مقدار هر يك ذكر شده است و شمشيربازى اگر موجب صدمات بدنى باشد همين حكم را دارد.

100. در بعضى مسابقات، تماشاگران بر روى بردوباخت بازيكنان شرطبندى مى كنند اين عمل چه حكمى دارد؟

ج. جايز نيست.

101. ميزان آزادى دختر خانم ها از نظر فعاليت هاى ورزشى چگونه است؟ اينكه دختر خانم ها بخواهند مانند كشورهاى خارجى در همه زمين هاى ورزشى شركت كنند آيا درست است يا نه؟ چرا؟

ج. حضور بانوان محترمه در زمين هاى ورزشى چه براى تماشا و چه براى ورزش به جهت تبعات سوء و مفاسدى كه دارد جايز نيست.

به ذكر است كه شخص مسلمان نبايد در چنين مجالسى شركت كند و بايد علت آن را بگويد و چنانچه حاضر نشدن وى در مجالس معصيت سبب قطع رحم شود، اشكال ندارد؛ چراكه در حقيقت، علت قطع رحم آنان مى باشند.

ج. اگر به قصد ترويج آداب مرده و غيراسلامى و جبهه گيرى در مقابل هويت اسلامى باشد، حرام است.

112. نظر شما در مورد عطسه كردن چيست؟ آيا بايد صبر نمود؟ به چه مقدار؟

ج. در مورد سؤال صبركردن لازم نيست.

113. گرفتن فال حافظ و اعتقاد به صحّت آن، آيا وجه شرعى دارد؟

ج. اعتقاد به صحّت آن وجه شرعى ندارد.

114. نظر جنابعالى در مورد چهارشنبه سورى چيست؟ اگر بيشتر مردم دوست داشته باشند و عرفاً اشكالى نداشته باشد، در اين صورت چطور است؟

ج. از مراسم بعضى از ايرانيان قديم است و چون تشبه به آتش پرستان است مذموم است و براى شخص مسلمان عمل لغوى است و سزاوار است آن را ترك كند هرچند دوست داشته باشد.

منفعتى است، حرام است. موارد جواز دروغ در اسلام مشخص است؛ ازجمله آنها وجود مصلحت اهم، مثل حفظ جان مؤمن يا رفع نزاع بين دو مسلمان مى باشد.

117. توريه چيست؟ آيا توريه مطلقاً جايز است يا توريه اى كه مانع مفسده اى شود فقط جايز است؟ توريه اى كه بدون مفسده و بدون مصلحت و يا توريه اى كه مفسده دار باشد آيا حرام است؟

ج. توريه آن است كه انسان از جمله اى معنايى را قصد كند كه در واقع صحيح است ولى شنونده به ملاحظه ظاهر و متفاهم عرفى جمله، چيز ديگرى بفهمد، مثلاً كسى دقّ الباب مى كند و از شخصى كه درب را باز مى كند سؤال مى كند فلانى در منزل است و آن شخص كه نمى خواهد بگويد بلى در منزل است، جواب مى دهد خير اينجا نيست و قصد مى كند كه در اينجايى كه من ايستاده ام نيست و سؤال كننده چنين مى فهمد كه در منزل نيست و توريه مفسده دار جايز نيست.

ج. چنانچه به غيبت گوش ندهيد و بدون اختيار صداى آنها به گوش شما برسد، اشكال ندارد.

120. تقليد كردن از كارهاى ديگران اعم از اعمال و رفتار ديگران و صدا چه حكمى دارد؟

ج. اگر راضى نباشد، جايز نيست.

121. اگر كسى بگويد مثلاً مردم فلان شهر آدم هاى بدى هستند يا كسبه فلان شهر مردم را اذيت مى كنند، آيا جايز است يا نه؟ اگر منظورش از اين قول بعضى مردم آن شهر باشد چه؟

ج. اگر تعبير مذكور، ظهور داشته باشد در اينكه همه اهل آن شهر چنين هستند يا توهين به اهل آن شهر باشد محل اشكال است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود: «ماه رمضان ماهى است كه خداوند روزه آن را واجب كرده بر شما. هركس از روى ايمان و فرمان برى روزه بگيرد گناهانش بخشيده مى شود مانند روزى كه از مادرش متولد شده است».

***

2. قالَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه و آله: «صُومُوا تَصِحّوُا»؛(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «روزه بگيريد تا سالم باشيد».

***

3. قالَ رَسُولُ صلي الله عليه و آله: «أَلصَّوْمُ جُنَّةٌ»؛(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «روزه سپرى است در برابر آتش جهنم».

***

4. قالَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه و آله: «هُوَ شَهْرُ دُعيتُمْ فيهِ إلى ضِيافَةِ اللهِ وَجُعِلْتُمْ فيهِ مِن أهْلِ كَراَمةِ اللهِ»؛(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «ماه مبارك رمضان ماهى است كه در آن به ميهمانى الهى دعوت شده ايد و مورد اكرام خداوند هستيد».

***

ص:74

5. قالَ الصادِقُ عليه السلام: «مَنْ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ شَهرِ رَمَضانَ خَرَجَ رُوحُ اْلايِمانِ مِنْهُ»؛(1)

امام صادق عليه السلام فرمود: «كسى كه روزى از ماه رمضان را (بدون عذر) افطار كند، روح ايمان از او بيرون خواهد رفت».

***

6. قالَ أميرُالْمؤُمِنينَ عليه السلام: «الصِّيامُ اْبِتِلاءٌ لاِخْلاصِ اْلخَلْقِ»؛(2)

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «روزه امتحانى است براى خلوص بندگان».

***

7. قالَ اْلباقِرُ عليه السلام: «بُنِيَ اْلاِسْلامُ عَلي خَمْسَةِ أَشْياءَ: عَلَي الَّصْلاةِ، وَ الزَّكاةِ، وَ الحَجِّ، وَ الصَوْمِ، وَ اْلوِلاَيَة»؛(3)

امام باقر عليه السلام فرمود: «اسلام بر پنج چيز بنا شده است: نماز، زكات، حج، روزه و ولايت».

***

ص:75

در حديث است كه «حمزة بن محمّد» به امام حسن عسكرى عليه السلام نوشت: چرا خدا روزه را واجب فرمود؟ پاسخ رسيد:

8. «لِيَجِدَ اْلغَنِيُّ مَضَضَ اْلجُوعِ فَيَحْنُو (فَيَحِنُّ) عَلَي اْلفَقيرِ»؛(1)

«براى اينكه ثروتمند احساس كند شدت گرسنگى را تا بر فقرا رحم كند».

***

9. قالَ الصادِقُ عليه السلام «إنَّما فَرَضَ اللهُ الصِّيامَ لِيَسْتَوِيَ بِهِ اْلغَنِيُّ وَاْلفَقيُر»؛(2)

امام صادق عليه السلام فرمود: «خداوند روزه را واجب گردانيد تا به وسيلۀ آن غنى و فقير مساوى گردند».

***

10. قال الصادق عليه السلام: «ألصَّوْمُ لي وَ أنَا أَجْزي عَلَيْهِ»؛(3)

امام صادق عليه السلام فرمود: «خداوند مى فرمايد: روزه براى من است و پاداش آن بر من واجب است».

***

ص:76

11. قالَ الصادِقُ عليه السلام: «إِذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَبَصَرُكَ وَشَعْرُكَ وجِلْدُك وَعَدَّدَ أَشياءَ غَيرَ هذا»؛(1)

امام صادق عليه السلام فرمود: «وقتى روزه مى گيرى بايد گوش تو و چشم تو و موى تو و پوست تو روزه بگيرد و چيزهاى ديگرى را نيز برشمرد».

***

12. قالَ الصادِقُ عليه السلام: «لا يَكُونَنَّ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ»؛(2)

امام صادق عليه السلام فرمود: «البتّه روز روزه دارى تو مثل روزى كه روزه نيستى، نباشد».

***

13. قالَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله: «مِا مِنْ عَبْدٍ صائِمٍ (صالِحٍ) يُشْتَمُ فَيَقُولُ: إنِّي صائِمٌ سَلامٌ علَيْكَ لا أشْتِمُكَ كَما تَشْتِمُنِي الّا قالَ الرَّبُّ تَعالي: إِستجارَ عَبدي بِالصَّومِ مِنْ شَرِّ عَبدي قَدْ أجَرْتُهُ النّار»؛(3)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «بندۀ روزه دارى نيست كه به او دشنام داده شود و او به دشنام دهنده بگويد: من روزه هستم. سلام بر تو! من دشنام نمى دهم؛ چنانچه تو دشنام

ص:77

مى دهى؛ مگر اين كه پروردگار تعالى مى فرمايد: بندۀ من به وسيلۀ روزه از شرّ بنده (به من) پناه جست. من به تحقيق او را از (شرِّ) آتش پناه دادم».

***

14. قالَ رَسُولُ الله صلي الله عليه و آله: «الشَّقِيُّ مَنْ حُرِمَ غُفْرانَ اللهِ في هذَا الشَّهْرِ اْلعَظيمِ»؛(1)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «بدبخت كسى است كه از آمرزش خدا در اين ماه بزرگ محروم بماند (و نتواند خود را عوض كند و گناه و معصيت را كنار بگذارد.)»

***

15. قالَ أميرُاْلمُؤْمِنيَن عليه السلام: «إِنَّما هُوَ عيدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ مِنْ صِيامِهِ، وَشَكَرَ قِيامَهُ، وَكُلُّ يَوْمٍ لَا يُعْصَي اللهُ فيهِ فَهُوَ عيُد»؛(2)

اميرالمومنين عليه السلام فرمود: «امروز (عيدفطر) عيد است براى كسى كه روزه اش مقبول، و سعى و كوشش او مشكور، و گناهش مغفور شده باشد. و هر روزى كه در آن خدا معصيت نشود، آن روز عيد است».

***

ص:78

16. قالَ أَميرُاْلمُؤْمِنينَ عليه السلام: «أَلْيَوْمُ لَنا عيدٌ، وَغداً لنا عيدٌ، وكُلُّ يَوْمٍ لا نَعْصِي اللهُ فِيه فَهُوَ لَنا عِيد»؛(1)

اميرالمومنين عليه السلام فرمود: «امروز براى ما عيد است و فردا هم براى ما عيد است و هر روزى را كه در آن معصيت خدا نكنيم آن روز براى ما عيد است».

***

17. قالَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه و آله: «إذا كانَ يَومُ عيدِ الفِطْرِ وَقَفَتِ المَلائكَةُ عَلي أَبوابِ الطُّرُق فَناَدوا اغدُوا يا مَعشَرَ المُسلِمينَ إلي رَبِّ كَريمٍ يَمُنُّ بِالخَيرِ ثُمَّ يُثيبُ عَلَيهِ الجَزيلَ لَقَد أُمَرتُمْ بقِيامِ اللّيْل فَقُمتُمْ، وَ امِرتُم بِصِيامِ النَّهارِ فَصُمتُم، وَ أَطَعتُم رَبَّكُم فَاَقبضوُا َجوائِزَكُم فَإذا صَلّوُا نادي مُنادٍ: ألا إنَّ رَبَّكُم قَد غَفَرَ لَكُم فَارجِعوُا راشِدينَ إلي رِحالِكُم فَهُوَ يَومُ الجائزَةِ، وَ يُسَمّي ذلِكَ الَيوَمُ في السّماءِ يَومَ الجَائِزَةِ»؛(2)

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «روز عيد فطر، فرشتگان بر در هر راهى مى ايستند و ندا مى دهند: اى مسلمانان، صبح خود را با آرزوى خير از خداوند بخشنده آغاز كنيد تا ثواب بزرگى از طرف خدا به شما برسد. همانا به شب زنده دارى امر شديد، انجام داديد و نيز به روزه دارى مأمور شديد فرمان برديد، و پروردگارتان را اطاعت كرديد، پس جوائزتان را دريافت كنيد. هنگامى كه نماز عيد خوانده

ص:79

مى شود منادى ندا مى دهد: آگاه باشيد كه پروردگارتان شما را آمرزيد، برگرديد به منازلتان درحالى كه هدايت شده هستيد. امروز روز جائزه و در آسمان هم به همين اسم ناميده شده است».

***

خَطَبَ أَمُيرالمؤمنينَ عَليُّ بنُ أبي طالب عليه السلام لِلنَّاسِ يَومَ الفِطرِ فقال: «ياأيُّها الناسُ! إنَّ يَومَكُمَ هذا يومٌ يُثابُ فيهِ المُحسِنونَ، وَ يَخسَرُ فيهِ المُسيؤوَنَ وهُوَأَشبَهُ يَومٍ بِيَوم قيامَتِكُم فَاذكُرُوا بِخُروجِكُم مِن مَنازِلِكُم إلي مُصَلّاكُم خُروُجَكُم مِنَ الأَجداثِ إِلي رَبَّكُم، وَ اذكُروا بِوُقُوِفُكم في مُصَلاّكُم وُقُوفَكُم بَينَ يَدَي رَبَّكُم وَ اذكُروا بِرُجوُعِكُم إِلي مَنازِلِكُم رُجُوعَكُم إِلي مَنازِلِكُم في الجَنَّة أو النَّارِ وَ اعْلَموُا عِبادَ اللهِ! أنَّ أَدني ما لِلصَّائِمينَ و الصَّائِماتِ أنَ يُنادَيهِمِ مَلَكٌ في آخِرِ يَومٍ مِن شَهرِ رمَضانَ: أبشِرُوا عِبادَ اللهِ فَقَد غَفَرَ لَكُم ما سَلَفَ مِن ذُنوبِكُم فَانظُروُا كَيفَ تَكونوُنَ فيما تَستَأنِفوُنَ»؛(1)

اميرالمؤمنين عليه السلام در روز عيد فطرى خطبه خواند و فرمود: «اى مردم اين روز شما روزى است كه در آن نيكوكاران ثواب داده مى شوند و بدكاران زيانكار مى گردند، و شبيه ترين روز است به روز قيامت شما. پس ياد كنيد به بيرون آمدنتان از منزلهايتان به سوى نمازگاهتان، بيرون آمدن خودتان را از قبرها به سوى

ص:80

پروردگارتان، و ياد كنيد به ايستادنتان در نمازگاهتان، ايستادن تان را در برابر پروردگارتان، و ياد كنيد به بازگشت به سوى منازلتان بازگشت خود را به سوى منازلتان در بهشت يا آتش و بدانيد بندگان خدا! كمتر چيزى كه براى مردان و زنان روزه دار است اين است كه فرشته اى در روز آخر ماه رمضان ندا مى كند: شادمان باشيد بندگان خدا به تحقيق گناهان گذشته شما آمرزيده شد. پس نگاه كنيد چگونه مى باشيد در اعمال و رفتار آينده كه چگونه آغاز مى نماييد».

ص:81

ص:82

منم آن بندۀ مسكين و ذليل چه خوش است آنكه به درگاه خدا

بنده اى روى نهد بهر دعا آن قدر عرض ادب كرد و نياز

كه جهان گشت پر از سوز و گداز دشت و صحرا همه جا بود سكوت

ناگهان گشت صدايش خاموش جلوۀ دوست نمودش مدهوش

مرغ حق ماند ز تسبيح و نوا من در انديشۀ آن نغمه سرا

يارب اين صوت مناجاتِ كه بود؟ كه ز من طاقت و آرام ربود؟

يارب اين صوت روان بخش زكيست؟ هاتفى گفت كه اين صوت على است

اين مناجات على شير خداست كه از آن ولوله در ارض و سَماست

يكّه تاز غزوات اسلام فاتح خيبر و احزاب لئام

اين على بود كه در بزم حضور هست چون موسى عمران در طور

شب رود چون كه به خلوتگه راز به سوى دوست نمايد پرواز

همه شب سوز و گدازى دارد با خدا راز و نيازى دارد

از رُخش نور خدا تابان است محو در معرفت جانان است

صاحب مكرمت و لطف عميم مظهر رحمت يزدان رحيم

خود به سر وقت يتيمان مى رفت كلبه تنگ فقيران مى رفت

پرسش از حال ضعيفان مى كرد با همه رأفت و احسان مى كرد

نشد از معدلتش كس محروم خصم ظالم بُد و يار مظلوم

داشت مُلك دو جهان زير نگين بُد غذايش نمك و نان جوين

آن كز ضربت بِن ملجم دون حق نما صورت او شد پُرخون

چهرۀ عدل شد از ظلم نهان گشت اركان هدايت ويران

ص:84

كُشته شد شير خدا حبل متين كُشته شد رهبر ارباب يقين

يا على! اى تو مُراد دل من حُبّ تو مايۀ آب و گِل من

الكن از مدح تو نطق مَلك است كمترين پايۀ قَدرت فلك است

نامه ام پر شده از جرم و گناه روسياهم به تو آورده پناه

به درت آمده محتاج عطا «لطفى صافيت» اى بحر سخا

به ولايت، دل محكم دارم پس چه باكى ز جهنم دارم

بستۀ سنبل گيسوى توام فخرم اين بس كه سگ كوى توام

من نجف را به جهان نفروشم سر كويت به جنان نفروشم

حَرَمت روضه ى رضوان من است دين و دنياى من ايمان من است.

ص:85

ص:86

11. تاريخ الامم و الملوك، طبرى، محمد بن جرير (م. 310 ق.)، تحقيق گروهى از دانشمندان، بيروت، مؤسسة الاعلمى، 1403 ق.

12. تاريخ اليعقوبى، يعقوبى، احمد بن ابى يعقوب (م. 292 ق.)، بيروت، دارصادر.

13. تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، ابن شعبه حرانى، حسن بن على (م. قرن 4)، تحقيق على اكبر غفارى، قم، نشر اسلامى، 1404 ق.

14. تفصيل وسائل الشيعه إلى تحصيل مسائل الشريعه، حر عاملى، محمد بن حسن (م. 1104 ق.)، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث، 1414 ق.

15. توضيح المقاصد، بهائى، محمد بن حسين (م. 1031.)، قم، كتابخانه مرعشى نجفى، 1406 ق.

16. تهذيب الاحكام، طوسى، محمد بن حسن (م. 460 ق.)، تحقيق سيد حسن موسوى خرسان، تهران، دارالكتب الاسلامية، 1364 ش.

17. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق سيد محمدمهدى موسوى خرسان، قم، الشريف الرضى، 1368 ش.

18. الخصال، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق على اكبر غفارى، قم، نشر اسلامى، 1403 ق.

19. الخصائص الفاطميه، حسينى كجورى، محمدباقر (م. 1313 ق.)، تحقيق سيد على جمال اشرف حسينى، الشريف الرضى، 1380 ش.

20. الدعوات، قطب راوندى، سعيد بن هبة الله (م. 573 ق.)، قم، مدرسة الامام المهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف، 1407 ق.

21. رمضان درتاريخ، صافى گلپايگانى، لطف الله، تهران، نشر قدر، 1362 ش.

22. روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، فتال نيشابورى، محمد بن حسن (م. 508 ق.)، قم، الشريف الرضى، 1375 ش

23. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، عزالدين (م. 656 ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، دار احياء الكتب العربية، 1378 ق.

24. عالى ترين مكتب تربيت و اخلاق يا ماه مبارك رمضان، صافى گلپايگانى، لطف الله.

ص:88

25. علل الشرايع، صدوق، محمد بن على (م. 381.)، تحقيق سيد محمدصادق بحرالعلوم، النجف الاشرف، المكتبة الحيدرية، 1385 ق.

26. عيون اخبار الرضا عليه السلام، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق حسين اعلمى، بيروت، مؤسسة الاعلمى، 1404 ق.

27. الغدير فى الكتاب و السنة و الادب، امينى، عبدالحسين (م. 1392 ق.)، بيروت، دارالكتاب العربى، 1397 ق.

28. فضائل الاشهر الثلاثه، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق غلامرضا عرفانيان، بيروت، دارالمحجة البيضاء، 1412 ق.

29. الكافى، كلينى، محمد بن يعقوب (م. 329 ق.)، تحقيق على اكبر غفارى، تهران، دارالكتب الاسلامية، 1363 ش

30. الكامل فى التاريخ، ابن اثير جزرى، على بن محمد (م. 630 ق.)، بيروت، دارصادر، 1386 ق.

31. كشف الغمة فى معرفة الائمة عليهم السلام، اربلى، على بن عيسى (م. 693 ق.)، بيروت، دارالاضواء، 1405 ق.

32. مجمع الزوائد و منبع الفوائد، هيثمى، على بن ابى بكر (م. 807 ق.)، بيروت، دارالكتب العلمية، 1408 ق.

33. المحاسن، برقى، احمد بن محمد (م. 274 ق.)، تحقيق سيد جلال الدين حسينى، تهران، دارالكتب الاسلامية، 1370 ش

34. المحجة البيضاء فى تهذيب الاحياء، فيض كاشانى، محسن بن مرتضى (م. 1091 ق.)، تحقيق على اكبر غفارى، قم، نشر اسلامى 1417 ق.

35. مسارالشيعة فى مختصر تواريخ الشريعه، مفيد، محمد بن محمد (م. 413 ق.)، تحقيق مهدى نجف، بيروت، دارالمفيد، 1414 ق.

36. مستدرك الوسائل و مستنبطالمسائل، محدث نورى، ميرزاحسين (م. 1320 ق.)، بيروت، مؤسسة آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث، 1408 ق.

37. مسند احمد بن حنبل، احمد بن حنبل، شيبانى (م. 241 ق.)، بيروت، دارصادر.

ص:89

38. المصباح، كفعمى، ابراهيم بن على (م. 905 ق.)، بيروت، مؤسسة الاعلمى، 1403 ق.

39. مصباح المتهجد، طوسى، محمد بن حسن (م. 460 ق.)، بيروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411 ق.

40. معارف دين، صافى گلپايگانى، لطف الله، قم، مركز نشر و تنظيم آثارآيت الله العظمى صافى گلپايگانى دام ظله العالى، 1386 ش.

41. مع الخطيب فى خطوطه العريضه، صافى گلپايگانى، لطف الله، قم، مركزتنظيم و نشر آثار آيت الله العظمى صافى گلپايگانى دام ظله العالى، 1430 ق.

42. معانى الاخبار، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق على اكبر غفارى، قم، نشر اسلامى، 1361 ش.

43. المعجم الكبير، طبرانى، سليمان بن احمد (م. 360 ق.)، تحقيق حمدى سلفى، بيروت، دار احياء التراث العربى، 1404 ق.

44. من لا يحضره الفقيه، صدوق، محمد بن على (م. 381 ق.)، تحقيق على اكبر غفارى، قم، نشر اسلامى، 1404 ق.

45. مناقب آل ابى طالب، ابن شهر آشوب، محمد بن على (م. 588 ق.)، تحقيق گروهى از اساتيد نجف اشرف، النجف الاشرف، المكتبة الحيدرية، 1376 ق.

46. منتهى الآمال فى تواريخ النبى والآل، محدث قمى، عباس (م. 1359 ق.)، قم، انتشارات دليل ما، 1379 ش.

47. الوافى، فيض كاشانى، محسن بن مرتضى (م. 1091 ق.)، تحقيق سيد ضياءالدين حسينى، اصفهان، كتابخانه امام اميرالمؤمنين على عليه السلام، 1406 ق.

ص:90